Stel je een team voor dat dagelijks brandjes blust. Iedereen rent van het ene urgente probleem naar het andere, vergaderingen voelen gehaast en er is nauwelijks tijd om stil te staan bij hoe het eigenlijk met de samenwerking gaat. Herkenbaar? In veel organisaties is dit de realiteit. In dit blog gaan we het daarom hebben over 5 belangrijke kenmerken van coachend leiderschap en hoe deze stijl van leiderschap kan helpen deze realiteit te veranderen.
Wat is coachend leiderschap en waarom is het belangrijk?
In zulke omstandigheden ligt de focus vanzelf op de korte termijn. En hoewel dat logisch is, gaat het vaak ten koste van reflectie, ontwikkeling en onderling vertrouwen. Precies hier maakt coachend leiderschap het verschil. Een coachend leider helpt teams om even uit te zoomen: niet alleen praten over de taken en resultaten, maar ook over hoe we samenwerken, wat er goed gaat en wat beter kan.
Coachend leiderschap is erop gericht om de ander te helpen leren en zich te ontwikkelen. Het is dus geen ‘zachte’ aanpak of eindeloos praten, maar een manier om teams sterker, zelfstandiger en effectiever te maken in een turbulente wereld.
De bouwstenen van sterke teams
In mijn eigen afstudeeronderzoek (Van der Meer, 2007) onderzocht ik ruim 30 teams. Ik ontdekte dat hoogpresterende teams niet alleen uitblinken in resultaten, maar ook hoog scoren op enkele cruciale factoren:
- Sociale cohesie, onderling vertrouwen en psychologische veiligheid: dit is de onderstroom die bepaalt of mensen zich veilig voelen om fouten te maken en ideeën te delen.
- Open communicatie, feedback en duidelijke rolverdeling: effectief gedrag dat de samenwerking soepel maakt.
- Reflectievermogen: het vermogen van een team om terug te kijken op ervaringen, hiervan te leren en dit meteen toe te passen.
Hoewel de andere factoren niet onbelangrijk zijn, is juist dat reflectievermogen iets waar coachend leiderschap een doorslaggevende rol speelt. Een team kan namelijk pas groeien als het stil durft te staan bij zichzelf.
Vijf cruciale kenmerken van coachend leiderschap
Coachend leiderschap kent vele vormen, maar er zijn vijf kenmerken van coachend leiderschap die ik steeds opnieuw zie terugkomen in de praktijk.
- Organiseer reflectiemomenten
Een coachend leider zorgt ervoor dat een team niet alleen maar dóórraast. Reflectiemomenten zijn ingebouwd. Niet alleen bij fouten of crises, maar structureel. Dat kan in de vorm van een wekelijkse check-in, een maandelijkse retro of simpelweg de vraag: “Hoe gaat het nu eigenlijk met ons als team?”
Bij een welzijnsorganisatie waar ik werkte was een reflectiemoment een gamechanger. Een team dat gewend was alles ad hoc te doen, kreeg ineens vaste momenten om even stil te staan bij de samenwerking. Dat gaf rust en overzicht.
- Houd het team een spiegel voor
Vaak zien teams hun eigen patronen niet. Denk aan steeds dezelfde mensen die het woord voeren, of besluiten die eindeloos worden uitgesteld. Een coachend leider benoemt dit en maakt bespreekbaar wat onbesproken blijft. Lees meer in ons andere blog over een besluitvormingsproces in 3 stappen.
Het gaat hier niet om kritiek leveren, maar om bewustzijn creëren: “Wat valt me op in hoe we dit samen doen? Helpt dit ons, of juist niet?” Die spiegel zorgt dat het team zichzelf beter leert kennen.
- Doe niet wat het team zelf kan
Coachend leiderschap gaat ook over loslaten. Alles als leider willen oplossen maakt een team afhankelijk. Een coachend leider stelt daarom de vraag: “Wat kunnen jullie hier zelf in oppakken?” en legt verantwoordelijkheid terug waar die hoort.
Dat betekent soms ook dat je op je handen moet zitten. Het voelt misschien sneller om zelf de knoop door te hakken, maar juist door ruimte te laten groeit eigenaarschap in het team.
- Kijk naar het teamniveau, niet naar individuen
Problemen worden al snel persoonlijk gemaakt: “Hij doet dit verkeerd” of “zij levert nooit op tijd”. Een coachend leider verschuift de focus naar het collectief: “Hoe functioneren wij samen?”
Door op teamniveau te kijken, voorkom je zondebokken en werk je aan structurele verbeteringen. Het gaat minder over schuld en meer over verantwoordelijkheid als groep. Hiermee werk je tevens aan een conflict voorkomen.
- Stimuleer teamontwikkeling en zelforganisatie
Coachend leiderschap is geen doel op zich, maar een middel om teams volwassener te maken. Dat betekent: stap voor stap zelfstandiger met meer eigenaarschap en minder afhankelijkheid van de leidinggevende.
Dit vraagt geduld en gevoel voor timing. Laat je een onervaren team te snel los, dan verdrinkt het. Geef je een ervaren team te weinig ruimte, dan frustreer je het. Een coachend leider voelt aan wat een team aankan en begeleidt die groei zorgvuldig.
Leiderschapsstijl en teamvolwassenheid
Niet ieder team heeft hetzelfde nodig. De stijl van de leider en de kenmerken van coachend leiderschap die daar in terug komen moeten aansluiten bij de volwassenheid van het team. Dit heet ook wel situationeel leiderschap.
- Transactioneel leiderschap: vaak nodig in beginnende teams: duidelijkheid, structuur, afspraken nakomen.
- Coachend leiderschap: komt in beeld zodra teams een stap verder zijn en kunnen leren reflecteren op hun samenwerking.
- Transformatief leiderschap gaat weer een stap verder: inspireren, uitdagen en teams meenemen in een groter verhaal of visie.
Coachend leiderschap kun je dus zien als een scharnierpunt. Het helpt teams om van afhankelijk en reactief, te groeien naar volwassen en wendbaar.
Samen leren en groeien
Coachend leiderschap draait niet om méér taken voor de leider, maar om een andere manier van kijken. Het gaat om ruimte maken voor reflectie, patronen bespreekbaar maken en teams stimuleren om verantwoordelijkheid te nemen.
In een wereld waar veranderingen elkaar steeds sneller opvolgen, is dit geen luxe maar noodzaak. Teams die leren reflecteren, elkaar vertrouwen en eigenaarschap tonen, zijn veerkrachtiger en presteren beter.
Een coachend leider helpt het team om zichzelf steeds opnieuw uit te vinden. Niet door antwoorden te geven, maar door vragen te stellen. Niet door op te lossen, maar door te faciliteren. Zo groeien teams stap voor stap naar meer volwassenheid, zelforganisatie en uiteindelijk: duurzaam succes.
Wil jij meer coachend leidinggeven? Volg onze opleiding coachend leidinggeven of ga voor 1 op 1 coaching. Behoefte om eerst even contact te hebben? Je kunt ons bereiken op 020 – 2442 838 of info@zelforganisatiefabriek.nl.
Dit blog is onderdeel van een reeks over het onderwerp coachend leidinggeven. Zo hebben we blogs over verschillende onderwerpen die allen bijdragen aan jouw coachend leidinggeven vaardigheden. Benieuwd? We hebben er hier nog een paar voor je op een rijtje gezet:
- De voordelen en nadelen van coachend leiderschap
- De 5 vaardigheden & competenties van coachend leidinggeven
- Coachen van medewerkers, hoe pak ik dat aan? 7 stappen & tip
Bij het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:
- Marijke Lingsma, Echt Coachend Leidinggeven (2021).
- M.A. van der Meer, Teamontwikkeling, leiderschap en bevlogenheid (2007).
- André Wierdsma en Joop Swieringa, Lerend organiseren en veranderen: als meer van hetzelfde niet helpt (2017)
